Odpowiedzialność ubezpieczyciela
W niniejszym wpisie przegląd orzecznictwa dotyczący art. 824 K.C.
Art. 824 K. C. Odpowiedzialność ubezpieczyciela
§ 1. Jeżeli nie umówiono się inaczej, suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela.
§ 2. Jeżeli po zawarciu umowy wartość ubezpieczonego mienia uległa zmniejszeniu, ubezpieczający może żądać odpowiedniego zmniejszenia sumy ubezpieczenia. Zmniejszenia sumy ubezpieczenia może także z tej samej przyczyny dokonać jednostronnie ubezpieczyciel, zawiadamiając o tym jednocześnie ubezpieczającego.
§ 3. Zmniejszenie sumy ubezpieczenia pociąga za sobą odpowiednie zmniejszenie składki począwszy od dnia pierwszego tego miesiąca, w którym ubezpieczający zażądał zmniejszenia sumy ubezpieczenia lub w którym ubezpieczyciel zawiadomił ubezpieczającego o jednostronnym zmniejszeniu tej sumy.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20 grudnia 2012 r. I ACa 640/12
Tytuł: Zakres świadczenia ubezpieczyciela w ubezpieczeniach majątkowych.
Świadczenie ubezpieczyciela w ubezpieczeniach majątkowych polega „w szczególności” na zapłacie określonego odszkodowania, dopuszczając tym samym świadczenia mające inny charakter, ale powinno to wynikać ze stosunku ubezpieczenia. LEX nr 1289568.
Suma pieniężna wypłacona przez ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia nie może być wyższa od poniesionej szkody.
Przyjmuje się bowiem zasadę, iż przy braku odmiennego postanowienia umowy ubezpieczenia, suma pieniężna wypłacona przez ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia nie może być wyższa od poniesionej szkody. Oznacza to, iż nadubezpieczenie (występujące w sytuacji, kiedy suma ubezpieczenia wyższa jest od wartości ubezpieczeniowej) nie przynosi ubezpieczonemu żadnych korzyści i nie może on żądać odszkodowania przenoszącego wysokość faktycznej szkody. Umowa ubezpieczenia może jednak przewidywać, a takie znaczenie przypisuje swej umowie powódka, iż świadczenie wypłacane przez ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia może być wyższe od poniesionej szkody, co dotyczy np. ubezpieczenia, w którym ubezpieczyciel zobowiązuje się wypłacić sumę odpowiadającą aktualnej wartości nowej rzeczy będącej przedmiotem ubezpieczenia, czy jej wartości odtworzeniowej bez uwzględnienia stopnia zużycia budynku. Modyfikacja zapisów ustawowych następuje poprzez literalną zmianę wpisaną w umowie przypieczętowaną zgodnym zamiarem stron, który w ramach wykładni z art. 65 k.c. uprawnia do konstatacji, że do zmiany umowy faktycznie doszło. Sąd, kierując się wynikającymi z art. 65 k.c. dyrektywami wykładni umowy, powinien brać pod uwagę nie tylko postanowienie spornego fragmentu umowy, lecz również uwzględniać inne związane z nim postanowienia umowy, a także kontekst faktyczny, w którym projekt umowy uzgodniono. Zgodny zamiar stron wyraża się w uzgodnieniu istotnych okoliczności i określić go można jako intencję stron, co do skutków prawnych, jakie mają nastąpić w związku z zawarciem umowy (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 5 lipca 2012 r., I ACa 1214/11, LEX nr 1216419).
Przesłanka istnienia zgodnego zamiaru.
Transponując, wyżej opisany stan prawny do realiów niniejszego postępowania znamiennie powódka nawet nie twierdzi, że także zamiarem strony pozwanej był zwrot wartości odtworzeniowej budynku, bez względu na stopień jego zużycia, co wytrąca argument o naruszeniu art. 65 k.c., którego podstawową przesłanką jest istnienie zgodnego zamiaru. Lektura apelacji zdaje się wskazywać, że wedle intencji skarżącej zamiar zwrotu wartości budynku według ceny za nowy obiekt miała – niewątpliwie przez czas trwania niniejszego postępowania – wyłącznie powódka. Brak dowodów (a nawet wniosków w tym zakresie) na wykazanie okoliczności towarzyszących zawarciu umowy ubezpieczenia w kontekście jej ostatecznego kształtu, nie legitymizuje Sądu Apelacyjnego do kreowania kategorycznych twierdzeń także o zamiarze powódki, jaki towarzyszył jej podczas zawierania umowy ubezpieczenia. O ile broker reprezentujący powódkę nie wyjaśnił (trudno bowiem zarzucać jemu jako profesjonaliście brak świadomości co do formuły świadczenia odszkodowawczego) kontrahentowi (powodowej spółce), w jaki sposób zostanie wyliczone należne jej odszkodowanie w razie zdarzeń losowych, to fakt ten pozostaje bez znaczenia dla odpowiedzialności samego zakładu ubezpieczeń opartej na jasno sformułowanych zapisach ogólnych warunków umów zwanych dalej owu. Zapis § 34 pkt 1 owu nie pozostawiał bowiem żadnych wątpliwości, że ustalenie odszkodowania za zniszczenia w budynkach, których wiek przekracza 10 lat następuje w relacji do kosztów ich remontu lub odbudowy, z potrąceniem stopnia technicznego zużycia. O ile zatem – przed zaakceptowaniem tych zapisów – powódka nie przedsięwzięła jakichkolwiek działań, ukierunkowanych na dokonanie ich precyzacji (indywidualizacji) na użytek łączącej strony umowy (która była kolejną, zawieraną na tych samych warunkach), choćby z uwagi na szczególne znaczenie stodoły dla prowadzonej przez siebie działalności, to tym samym, podpisując umowę bez zastrzeżeń, uczyniła owu jej integralna częścią, a zatem nie może obecnie racjonalnie twierdzić, że ustalenie wysokości odszkodowania winno być dokonane według innych, niż przewidziane w tej umowie zasad. W tym kontekście jawić się musi jako oczywiście nieuprawnione stanowisko powódki, jakoby przy wyrokowaniu doszło do uchybienia dyspozycji art. 824(1) § 1 k.c.
Uwaga o wysokiej sumie ubezpieczenia i składkach ubezpieczeniowych także nie może posłużyć konstruowaniu tezy o wypłacie odszkodowania według wartości odtworzeniowej obiektu.
Niedookreślona prawnie, a poczyniona w kontekście zarzutu z art. 65 k.c., uwaga o wysokiej sumie ubezpieczenia i składkach ubezpieczeniowych także nie mogła posłużyć konstruowaniu tezy o wypłacie odszkodowania według wartości odtworzeniowej obiektu, bez uwzględnienia stopnia jego zużycia. Ugruntowana linia orzecznicza wskazuje bowiem, że odszkodowanie ubezpieczeniowe nigdy nie może przewyższać rzeczywistej, tj. wykazanej co do wysokości szkody powstałej w ubezpieczonym mieniu, gdyż w przeciwnym razie byłoby to bezpodstawne wzbogacenie ubezpieczającego, co sprzeciwiałoby się istocie i celowi ubezpieczeń majątkowych (tak min. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1997 r., sygn. akt II CKN 534/97, LEX nr 1102252). Powódka zdaje się podzielać powyższy pogląd formułując tą tezę bardziej w postaci zarzutu kierowanego pod adresem pozwanej, aniżeli uchybień Sądu Okręgowego, w ramach wydanego wyroku.
Zapewnienie ochrony ubezpieczeniowej.
Z kolei sam cel umowy zawężony przez powódkę do obowiązku pokrycia poniesionej szkody w całości, mija się z poglądami doktryny i orzecznictwa wypracowanymi na tle art. 805 § 2 pkt 1 k.c., wedle których świadczeniem wzajemnym zakładu ubezpieczeń spełnianym w zamian za uiszczaną składkę nie jest odszkodowanie w ubezpieczeniach majątkowych bądź suma ubezpieczenia w ubezpieczeniach osobowych, a ponoszenie ryzyka ich wypłaty, czyli zapewnienie ochrony ubezpieczeniowej (patrz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 stycznia 2012 r., sygn. akt II FSK 2746/11).
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1991 r. III CZP 122/91
W sprawach o odszkodowanie z umowy ubezpieczenia, w której określono górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, dopuszczalne jest stosowanie art. 357(1) § 1 k.c.
Glosa 1997/6/32, tekst orzeczenia pochodzi z bazy orzeczeń Sądu Najwyższego dostępnej pod adresem http://www.sn.pl
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wprowadzony ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny przepis art. 358(1) § 3 k.c. zawiera szczególną klauzulę rebus sic stantibus, która wiąże się ściśle z zasadą nominalizmu obowiązującą przy wykonywaniu zobowiązań pieniężnych. Wykładnia tego przepisu powinna zatem uwzględniać przepisy określające zakres tej zasady.
Obecnie zasada nominalizmu ma swoje sformułowanie w art. 358(1) § 1 k.c.: jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Przy tym sformułowaniu nie ulega wątpliwości, że zasada nominalizmu nie ma zastosowania do świadczeń, których wysokość nie została jeszcze ustalona. W umowie ubezpieczenia strony – określając sumę ubezpieczenia – ustaliły tylko górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń (art. 824 § 1 k.c.), nie przesądzając wysokości świadczenia, które stosownie do art. 363 § 2 k.c. z reguły ustalane jest według cen z daty ustalenia odszkodowania.
Skoro nie zachodzą podstawy do stosowania zasady nominalizmu z art. 358(1) § 1 k.c., nie ma również potrzeby stosowania art. 358(1) § 3 k.c. przewidującego wyjątki od tej zasady.
W przedstawionym przez Sąd Wojewódzki zagadnieniu prawnym w istocie nie chodzi o odstąpienie od zasady nominalizmu, lecz o zmianę łączącej strony umowy ubezpieczenia, w części określającej górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.
Zatem problem dotyczy możliwości stosowania ogólnej zasady rebus sic stantibus wyrażonej w art. 357(1) § 1 k.c.
Klauzula rebus sic stantibus powinna być stosowana wyjątkowo.
Ze sformułowania art. 357(1) k.c. wynika, że klauzula rebus sic stantibus powinna być stosowana wyjątkowo, tylko wtedy mianowicie, gdy z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą.
Ocena stanu faktycznego pod kątem tych przesłanek wymaga rozważenia przez Sąd orzekający wszystkich okoliczności sprawy. Nadto art. 357(1) § 1 k.c. wymaga, by owych trudności albo niebezpieczeństwa rażącej straty strony nie przewidywały przy zawarciu umowy. Rozstrzygnięcie modyfikujące prawa i obowiązki wynikające z umowy musi brać pod uwagę interes obu stron. Nie można, chroniąc przed rażącą stratą dłużnika, narażać na takąż stratę wierzyciela, nie można całego ryzyka zmiany stosunków przerzucać na jedną tylko stronę.
Przy wszystkich wyżej wymienionych zastrzeżeniach stwierdzić trzeba, że przepis art. 357(1) § 1 k.c. może mieć zastosowanie do różnych zobowiązań, których źródłem jest umowa. Nie ma podstaw do zacieśniania znaczenia tego przepisu do niektórych tylko rodzajów umów. W grę może wchodzić także umowa ubezpieczenia.
Artykuł 357(1) § 1 k.c. daje Sądowi możliwość oznaczenia wysokości świadczenia, mieści się w tym możliwość zmiany ustalonej w umowie sumy ubezpieczenia.
Przepis art. 824 § 1 k.c. określający, iż suma ubezpieczenia jest górną granicą odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń nie ma charakteru iuris cogentis, dlatego nie stanowi przeszkody w stosowaniu art. 357(1) § 1 k.c. w tym zakresie.
Z powyższych względów na przedstawione zagadnienie udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1983 r., II CR 545/82.
Według ogólnych warunków ubezpieczenia mieszkań, zatwierdzonych decyzją Ministra Finansów z dnia 24 VI 1977 r., odszkodowanie za prawdziwą biżuterię nie może przekraczać 30% wartości ubezpieczenia, dlatego pełne odszkodowanie w granicach wartości (i sumy) ubezpieczenia przypada tylko za biżuterię inną od prawdziwej, to jest za biżuterię sztuczną. OSNC 1983/10/160.
Kancelaria Prawna Olkusz
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia, Adwokat Olkusz, Radca Prawny, prawnik prowadzi sprawy o ubezpieczenia, o dział spadku, o alimenty, o podział majątku wspólnego.
Prowadzimy sprawy odszkodowawcze oraz wiele innych.
W kwestiach związanych z prawem rodzinnym i opiekuńczym, z prawem cywilnym Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia zaprasza do Oddziałów w Miechowie, Dąbrowie Górniczej, w Olkuszu, Sosnowcu.
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Dąbrowa Górnicza, Radca Prawny Dąbrowa Górnicza, Prawnik Dąbrowa Górnicza prowadzi sprawy karne, sprawy o wykroczenia. Oferujemy pomoc prawną z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Dąbrowa Górnicza, Radca Prawny Dąbrowa Górnicza, Prawnik Dąbrowa Górnicza prowadzi sprawy o podział majątku wspólnego, o rozwód. Zajmujemy się sprawami dotyczącymi prawa medycznego.
Kancelaria Prawna Sosnowiec
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Sosnowiec Pogoń, Radca Prawny Sosnowiec, Prawnik Sosnowiec prowadzi sprawy karne, sprawy o wykroczenia. Oferujemy pomoc prawną z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Sosnowiec, Radca Prawny Sosnowiec, Prawnik Sosnowiec Pogoń prowadzi sprawy o alimenty, o podział majątku wspólnego, o rozwód.
- Odpowiedzialność odszkodowawcza za szkodę wyrządzoną przez władzę publiczną.
- Odpowiedzialność ubezpieczyciela
- Emerytura lub renta przyznana przez premiera
- Mobbing
- Ograniczenie wysokości odszkodowania