Okres próby cz. II
W niniejszym wpisie przedstawiamy okres próby jako element warunkowego zawieszenia wykonania kary.
Głównym sensem systemu probacji jest poddanie sprawcy próbie. Ten okres wyznaczany jest przez sąd, rzadziej prokuratora .Sprawca musi przestrzegać porządku prawnego w tym okresie aby próba była udana, a zwłaszcza nie może popełnić nowego przestępstwa. Poszczególne systemy probacyjne określają próbę przeważnie w latach , w przedziale od 2 do 5 lat, jednakże zdarzają się możliwości orzeczenia krótszego, jaki i dłuższego okresu próby. Okres próby zakończony pomyślnie powoduje, że po upływie, różnie (ale z reguły) 3 – 6 miesięcy od jego ukończenia, skazanie ulega zatarciu, uważa się je za niebyłe. Jednak to zatarcie czasami uzależnione jest od uiszczenia grzywny lub wykonania nałożonego obowiązku[1].
Okres probacji
W okresie probacji aktywność sądu jest konieczna o tyle, aby sprawca w okresie próby był podany nadzorowi, zwłaszcza gdy nie orzeczono dozoru. Sąd powinien interesować się sprawcą tj. jego zachowaniem i baczyć, czy oczekiwana od sprawcy poprawa następuje. Oczywiście od skazanego oczekuje się poprawy, nienagannego zachowania. Sąd może czerpać informacje ze sprawozdań kuratorów albo z własnych poleceń zebrania informacji o zachowaniu się skazanego. W okresie próby sąd powinien wykonywać zadania służące do osiągnięcia resocjalizacji[2].
Według A. Zolla kodeks karny z 1997 r. daje możliwość sądowi istotnego oddziaływania wychowawczego na skazanego w okresie próby. W ten oto sposób warunkowe zawieszenie wykonania kary może być w orzeczeniu ukształtowane zgodnie z ideą probacji[3].
Krytyczne stanowisko (wyrażone przed nowelizacją z dnia 20 lutego 2015r.) co do wspomnianego art. 60 §5 wyraża K. Daszkiewicz. Pisze ona o luce znajdującej się w art. 60§5 k. k. Artykuł 60§5 k. k. stanowi, że wymierzając karę pobawienia wolności do lat 5, sąd może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat. Jednak okres próby określa się w granicach „od – do” , tak też to ujęto w art. 70 k. k. Jaka ma więc być dolna granica okresu próby, kiedy sąd orzeka warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności do lat 5 ? Wiadomo, że ma to być okres wynoszący do lat 10 , ale od ilu? Można by przyjąć założenie, że przepis określa tylko górną granicę, a dolną opierać należy na ogólnym przepisie regulującym dolne i górne granice okresów próby (art. 70 k. k.).Natomiast nie można tego uczynić, ponieważ w art.60§5 k. k., wyraźnie zastrzeżono, że do przewidzianych w tym artykule sytuacji mają być „odpowiednio” stosowane art. 71- 76 k. k. Więc art. 70 k. k. nie ma być stosowany „odpowiednio”. Według K. Daszkiewicz luka ta powinna być usunięta [4]. Autor zgadza się z tym poglądem.
Drugą lukę według K. Daszkiewicz zawierał art. 72§2 k. k. – dotyczył on okresu próby, wówczas, kiedy sąd orzeka warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności nie przekraczającej lat 2 (przewidzianego w art. 69 §1 k. k.). Chodziło tutaj o przepis art. 70§2 k.k. Artykuł ten dotyczył przedłużonego okresu próby ze względu na wiek przestępców lub na fakt, że należą do kategorii osób, wobec których warunkowe zawieszenie wykonania kary może być stosowane tylko wyjątkowo. W tej wersji pominięto nieletnich. Jeżeli w brzmieniu określonym przez art. 10§2 k. k. mogą odpowiadać „ na zasadach określonych w tym kodeksie” to powinno być możliwe objęcie ich wymierzaniem kar warunkowo zawieszonych. W tych sytuacjach krótszy okres próby od przewidzianego dla młodocianego jest merytorycznie nieuzasadniony. Natomiast z kolei stosowanie analogii i wyznaczanie przedłużonego okresu próby wobec nieletnich może być postrzegane za interpretację niekorzystną dla tych sprawców[5]. Z tym stanowiskiem zgadza się autor pracy.
Po nowelizacji z dnia 20 lutego 2015 r. artykuł 70 kodeksu karnego brzmi następująco:
art. 70 K. K
§ 1. Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się wyroku.
§ 2. W wypadku zawieszenia wykonania kary wobec sprawcy młodocianego oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, okres próby wynosi od 2 do 5 lat.
Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby
Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby i biegnie on od uprawomocnienia się orzeczenia, tj. od dnia kolejnego po dniu, w którym upłynął terminzaskarżenia orzeczenia o warunkowym zawieszeniu kary. Jeśli chodzi o początek biegu okresu próby to może być on więc różny i uzależniony od tego, czy został złożony wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem czy nie, a także od tego, czy wniesiona została apelacja, i niewątpliwie od tego, jakie było rozstrzygnięcie sądu odwoławczego w tej sprawie (art. 422 § 1 i 2, art. 445 § 1 KPK)[6].
Od uwzględnienia dwóch elementów został uzależniony przede wszystkim okres próby, tj.: przekonania sądu o pozytywnej prognozie kryminologicznej sprawcy (im trafniejsza prognoza, tym krótszy może być okres próby) a także rodzaju nałożonych na sprawcę obowiązków – okres próby powinien być ustalany w ten sposób, aby umożliwiał ich racjonalna realizację[7].
Długość okresu próby uwarunkowana jest również od typu sprawcy przestępstwa, w stosunku do którego ma być zastosowany środek probacyjny[8].
Odpowiednikiem dzisiejszego art. 70 K. K. był art. 74 K. K. (o artykule 74 d. k. k była mowa wcześniej). Okres próby został ustalony podobnie jak poprzednio, natomiast stosuje się dłuższy okres próby w odniesieniu do recydywistów wielokrotnych i młodocianych. Art. 70 kodeksu karnego w brzmieniu do 30 czerwca 2015 r. określał okres próby w wypadku zawieszenia wykonania kary grzywny jak i kary ograniczenia wolności (od roku do trzech lat co już było wspomniane). Jednak z uwagi na zredukowanie wysokości kary pozbawienia wolności, której wykonanie może zostać zawieszone, skróceniu uległ okres próby. Zmiany które dotyczyły treści art. 69 kodeksu karnego pociągnęły za sobą konieczność usunięcia istnienia okresu próby, w przypadku warunkowego zawieszenia kary ograniczenia wolności jak i grzywny, bowiem te kary od 1 lipca 2015 r. nie mogą zostać zawieszone[9].
W wypadku zawieszenia kary pozbawienia wolności (po nowelizacji z dnia 20 lutego 2015 r.) podstawowy okres próby od roku do trzech lat i biegnie od uprawomocnienia się wyroku. Ten okres jest również właściwy do sprawców określonych w art. 65 kodeksu karnego[10].
W trzech wypadkach, kiedy to okres próby musi być zawarty w innych granicach niż te określone w art. 70 §1 k. k., w tym momencie powstaje problem, czy wyznaczając długość okresu próby mają decydować wyłącznie względy szczególnoprewencyjne, czy także względy ogólnoprewencyjne, a nadto odpłaty. Pierwsza z grup to młodociani, jeśli chodzi o nich to wiąże orzekających przepis art. 54 §1 k. k., żeby wymierzając karę nieletniemu lub młodocianemu, sąd kierował się głównie tym, by sprawcę wychować i jak wiadomo, przepis ten stosuje się także do środków probacyjnych na podstawie art. 56 KK. Nie jest całkowicie wykluczone kierowanie się względami innymi niż szczególnoprewencyjne wobec młodocianego, ponieważ zawarta w art. 54 §1 K. K. norma nie jest bezwzględnie obowiązująca[11].
Normą szczególną wobec art. 53§1 jest norma art. 54 §1 K. K. i nie dotyczy ona pozostałych dwóch grup, tj. sprawców przestępstw popełnionych z użyciem przemocy wobec osób wspólnie zamieszkałych a również korzystających z dobrodziejstwa przepisów premiujących postępowanie sprawców, którzy współpracowali z organami ścigania. Rozstrzygnięcie kolizji poszczególnych celów kary pozostawione jest uznaniu sądu orzekającego[12].
Terminy w stosunku do niektórych typów sprawcy
Odmiennie zostały określone terminy w stosunku do niektórych typów sprawców:
– wobec młodocianego (art. 115 §10 K. K.) a także sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, w wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wynosi od 2 do 5 lat;
– wobec sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeśli ujawni on względem organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia (art. 60 § 3 K. K.), albo sprawcy przestępstwa, który – niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie – wyjawił
przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności (§4 art. 60 K. K.), okres próby w wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wynosi od roku do dziesięciu lat (art. 60§5 K. K.).
Określenie granic okresu próby w pkt. 2 pochodzi z treści art. 60§5 K. K., który stanowi przepis lex specialis w stosunku do art. 70 K. K[13].
Brak określenia w art. 60 § 5 kodeksu karnego dolnej granicy okresu próby, a jedynie jej górnego pułapu, sprawia, że wydłużenie okresu próby do 10lat dotyczy jedynie tych przypadków, w których sąd wymierzył karę powyżej roku pozbawienia wolności, dlatego że określenie okresu próby następuje na zasadach ogólnych[14].
Określenie okresu próby z niezachowaniem warunków przewidzianych w art. 70 K. K. stanowi rażące naruszenie przepisów prawa materialnego[15].
Brak określenia czasu trwania okresu próby w prawomocnym wyroku sądu skutkuje wywołaniem wątpliwości co sposobu wykonania tego orzeczenia, co sprawia, że skazany posiada uprawnienie do zwrócenia się o ich rozstrzygnięcie (art. 13 K. K. W.).
Nie należy zapomnieć o poglądzie Sądu Najwyższego w tej sytuacji należy powstałe wątpliwości rozstrzygnąć na korzyść skazanego, wyznaczając minimalną granicę okresu próby określoną w art. 70 K. K., jednak bieg wyznaczonego terminu należy liczyć od daty uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia[16].
Ustawa Kodeks Karny nie uwidacznia w jakich jednostkach czasu określa się okres próby. Często określany jest on w latach. Natomiast nie ma przeszkód, aby określić go w latach i miesiącach. W takim wypadku można powołać się na analogie art. 37 i art. 34 §1 KK. Jest to dopuszczalne podobieństwo, ponieważ jest ona na korzyść sprawcy, umożliwiając stosowanie okresów krótszych niż zwyczajowo stosowane w praktyce sadowej (np. 2 lata i 8 miesięcy zamiast 3 lat)[17].
Powracając do sformułowania „popełni przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej” tyczy się każdego czynu popełnionego faktycznie z użyciem przemocy, a nie wyłącznie takiego, do którego ustawowych znamion należy użycie przemocy. To określenie wymaga, by wspomniane przestępstwo zostało popełnione na szkodę „osoby wspólnie zamieszkującej” ze sprawcą. Chodzi tutaj o zamieszkiwanie faktyczne, autonomiczne od tego, czy miejsce to jest zgodne z miejscem zameldowania sprawcy, czy nie. Może być też tak, że pokrzywdzony jak i sprawca przestępstwa z użyciem przemocy mają dwa różne miejsca zameldowania, natomiast trzecim jest miejsce ich wspólnego zamieszkania[18].
Granice okresu próby
Wracając do rozważeń na temat granic okresu próby określonych w art. 60 §5 K. K. Chodzi o problem dolnej granicy okresu próby (jeśli warunkowe zawieszenie wykonanie kary następuje na podstawie art. 60 §3 lub 4 kodeksu karnego w stosunku tzw. małego świadka koronnego): czy jest on identyczny, jaki określają przepisy art. 70 §1 i 2 K. K., czy inny, np. 3 lata – tyle wynosi górna granica „zwykłego” okresu próby[19].
W nauce wypowiadany jest pogląd , iż dolna granica okresu próby powinna być taka sama jak oznaczona w art. 70 § 1 i 2 K. K[20]. Powstaje pytanie czy w wypadku wymierzenia kary pozbawienia wolności powyżej 1 roku okres próby może być krótszy od długości samej kary (np.. wykonanie kary 5 lat pozbawienia wolności uległoby zawieszeniu 2 lata). Odpowiedź jest twierdząca, ponieważ aczkolwiek takie rozwiązanie wydaje się nieracjonalne, to do określenia wyższego progu dolnego niż określony w art. 70 K. K. brak byłoby podstawy prawnej[21].
Następnym problem jest czy w ramach formalnie dozwolonego limitu górnego (10 lat) w każdym wypadku dozwolone jest jego właśnie oznaczenie. Twierdzi się w literaturze, że okres próby może przekroczyć jego „ogólną” górną granicę (wcześniej 5 lat, aktualnie 3) wyłącznie wtedy, gdy kara pozbawienia wolności została wymierzona w wysokości przekraczającej 2 lata[22].
Ten pogląd znajduje oparcie w orzecznictwie[23]. Jednak pogląd ten będący wyrazem wykładni na korzyść skazanego, nie znajduje wystarczającego oparcia ustawie, która nie wymienia takiego zakazu wyrażonego expressis verbis, ani również takiego, który mógłby być zastosowany przez analogię. Ten pogląd można traktować wyłącznie jako praktyczne zalecenie adresowane do sadów orzekających w tych sprawach[24].
Należy wspomnieć o tym, iż jeśli prawomocny wyrok orzekający karę z warunkowym zawieszeniem jej wykonania zostaje uchylony, to w sytuacji ponownego wymierzenia kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, okres próby, który minął od uprawomocnienia się pierwszego wyroku od daty jego uchylenia zalicza się na poczet nowego okresu próby (art. 538§ 3 K. P. K)[25].
Należy wspomnieć, że w wyniku nowelizacji z dnia 20 lutego 2015 r. wydłużony okres próby nie dotyczy sprawców wymienionych w art. 65 K. K.
Kancelaria Prawna Dąbrowa Górnicza
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia, Adwokat, Radca Prawny, prawnik prowadzi sprawy o warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności.
W kwestiach związanych z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia zaprasza do Oddziałów w Miechowie, Dąbrowie Górniczej, w Olkuszu.
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Sosnowiec
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Sosnowiec Pogoń, Radca Prawny Sosnowiec, Prawnik Sosnowiec prowadzi sprawy karne, sprawy o wykroczenia. Oferujemy pomoc prawną z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Sosnowiec, Radca Prawny Sosnowiec, Prawnik Sosnowiec Pogoń prowadzi sprawy o alimenty, o podział majątku wspólnego, o rozwód.
[1] A. Kordik, Warunkowe zawieszenie wykonania kary w systemie środków probacyjnych i jego efektywność, Wrocław 1998, s. 21.
[2] Ibid.
[3] A. Zoll (red.), Komentarz kodeks karny. Kraków 2007, s. 863.
[4] K. Daszkiewicz, Kodeks karny z 1997 r. uwagi krytyczne, Gdańsk 2001. s. 129-130.
[5] Ibid. s.130-131.
[6] S. Hypś (w:) A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks Karny Komentarz, Warszawa 2017, s. 487
[7] Wyr. SN z 21.03.1980 r., RW 92/80, OSNKW 1980, Nr 5-6, poz. 47
[8] S. Hypś (w:) A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks Karny Komentarz, Warszawa 2017, s. 487
[9] P. Hofmański, L. K. Paprzycki (w:) M. Filar (red.), Kodeks Karny Komentarz, Warszawa 2016, s. 536
[10] P. Hofmański, L. K. Paprzycki (w:) M. Filar (red.), Kodeks Karny Komentarz, Warszawa 2016, s. 536
[11] R. A. Stefański (red.), Kodeks Karny Komentarz, Warszawa 2017, s. 527
[12] Ibidem, Kodeks Karny Komentarz …, s. 528
[13] S. Hypś (w:) A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks Karny Komentarz, Warszawa 2017, s. 487
[14] Wyrok SA w Katowicach z 9.11.2000 r., II Aka 305/00, Prok i Pr 2001, Nr 9, poz. 16
[15] Wyr. SN z 30.3.2004 r., WK 3/04, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 654
[16] Post. SN z 9.06.2004 r., IV KK 66/04, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 1131
[17] P. Hofmański, L. K. Paprzycki, (w:) M. Filar (red.), Kodeks Karny Komentarz, Warszawa 2016, s. 314
[18] P. Hofmański, L. K. Paprzycki, (w:) M. Filar (red.), Kodeks Karny Komentarz, Warszawa 2016, s. 536
[19] Ibidem, Kodeks Karny Komentarz …, s. 528
[20] R. Skarbek, (w:) M. Królikowski, R. Zabłocki, Kodeks karny : część ogólna. T. 2, Komentarz do artykułów 32-116, Warszawa 2010, s. 294
[21] Ibidem, Kodeks Karny Komentarz … s. 528
[22] P. Hofmański, L. K. Paprzycki, (w:) M. Filar (red.), Kodeks karny Komentarz, Warszawa 2016, s. 382;
A. Zoll, (w:) A. Zoll (red.)Kodeks karny: Cześć ogólna: komentarz Lex. T.1,, Komentarz do art. 1-116 k. k., Warszawa 2012
[23] Wyr. SA w Katowicach z 9.11.2000 r., II Aka 305/00, Prok i Pr. – wkł. 2001, Nr 9, poz. 16
[24] Ibidem, Kodeks Karny Komentarz …, s. 528
[25] Ibidem, Kodeks Karny Komentarz …, s. 528