Praktyka orzecznicza – władza rodzicielska (pozbawienie, ograniczenie)
W niniejszym wpisie praktyka orzecznicza co do władzy rodzicielskiej, w szczególności pozbawienia władzy rodzicielskiej. Przytaczamy również orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej – przesłanki
Zgodnie z art. 111 K. R. O.
Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.
Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 zarządzenia sądu opiekuńczego w sytuacji zagrożenia dobra dziecka § 2 pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
Zarządzenia sądu opiekuńczego w razie zagrożenia dobra dziecka
Zgodnie z artykułem 109 K. R. O. Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia.
Sąd opiekuńczy może w szczególności:
1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;
3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.
Sąd opiekuńczy może również powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej lub jej zawieszenie
Zgodnie z artykułem 112 K. R. O. Pozbawienie władzy rodzicielskiej lub jej zawieszenie może być orzeczone także w wyroku orzekającym rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej
Pozbawienie władzy rodzicielskiej, mimo że jest środkiem najsurowszym, nie musi być poprzedzane innymi zarządzeniami o charakterze „ograniczającym” (zob. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1998 r., II CKN 871/98).
Reprezentacja dziecka
Nie należy zapomnieć o ważnym orzeczeniu
W przypadku ustanowienia rodziny zastępczej dla małoletniego, bez pozbawienia władzy rodzicielskiej jego biologicznych rodziców, jest ono nadal reprezentowane w postępowaniu przez rodziców, nie zaś rodziców rodziny zastępczej, w której zostało czasowo umieszczone. (zob. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 13 grudnia 2007 r. , III SA/Gd 369/07 Tekst orzeczenia pochodzi ze zbiorów sądów administracyjnych.)
Osobista styczność z dzieckiem
Osobista styczność z dzieckiem nie jest atrybutem władzy rodzicielskiej i prawo do tego mają rodzice nawet wtedy, gdy władzy rodzicielskiej zostali pozbawieni. Realizacja osobistej styczności z dzieckiem może następować w różnej formie, również poprzez określenie terminów i sposobu spotkań. Istniejąca czasowa przeszkoda związana z aresztowaniem jednego z rodziców nie stanowi dostatecznej podstawy do odstąpienia od uregulowania tej kwestii.
(zob. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2004 r. IV CK 615/03, M. Prawn. 2004/19/872)
Podstawowy element życia rodzinnego
W niniejszej części Orzeczenia Europejskiego trybunału Praw Człowieka
Wzajemne cieszenie się swoim towarzystwem przez rodzica i dziecko stanowi podstawowy element życia rodzinnego. Nadto, naturalna relacja rodzinna nie kończy się z tego powodu, iż dziecko zostało oddane pod pieczę instytucjonalną. Decyzje właściwego organu władzy skutkujące umieszczeniem dziecka w domu dziecka sprowadzają się do ingerencji w prawo skarżącej do poszanowania jej życia rodzinnego.
Trybunał konsekwentnie uznawał, iż ingerencja taka naruszy art. 8, jeżeli nie będzie „przewidziana przez ustawę”, nie będzie realizować jednego lub więcej uprawnionych celów z ustępu 2 oraz nie będzie „konieczna w demokratycznym społeczeństwie” dla osiągnięcia tychże celów. Pojęcie konieczności oznacza, iż ingerencja odpowiada pilnej potrzebie społecznej oraz, w szczególności, iż jest proporcjonalna do uzasadnionego prawnie celu, który ma zostać zrealizowany. Mimo że podstawowym celem art. 8 Konwencji jest ochrona jednostki przed arbitralną ingerencją ze strony władz krajowych, mogą ponadto pojawić się pozytywne zobowiązania wpisane w skuteczne poszanowanie życia rodzinnego. Rozstrzygając, czy ingerencja jest „konieczna w demokratycznym społeczeństwie” lub czy zachodził pozytywny obowiązek, Trybunał weźmie pod uwagę margines uznania pozostawiony Układającym się Państwom.
Niemniej jednak procedury stosowane przy rozstrzyganiu o sprawach rodzinnych muszą respektować życie rodzinne. W szczególności rodzice zazwyczaj mają prawo do wysłuchania i do uzyskania wszystkich informacji w tym względzie, jakkolwiek ograniczenia tychże praw mogą w pewnych okolicznościach być uzasadnione w świetle art. 8 ust. 2.
Trybunał uznaje, iż rozstrzygając w tak delikatnych sprawach, odpowiednie władze muszą poradzić sobie z wyjątkowo trudnym zadaniem. Wymaganie od nich przestrzegania za każdym razem sztywnej procedury sprawiałoby jedynie dodatkowe problemy. Władzom musi przysługiwać pewna swoboda w tej mierze. Z drugiej strony, okolicznością dominującą przy rozstrzyganiu o tym aspekcie sprawy musi być fakt, iż decyzje te mogą również okazać się nieodwracalne. W związku z tym jest to dziedzina, w której zachodzi większa niż zazwyczaj potrzeba ochrony przed arbitralną ingerencją.
Prawdą jest, iż art. 8 nie zawiera wyraźnych wymogów proceduralnych, lecz nie jest to okoliczność rozstrzygająca. Proces decyzyjny przeprowadzony przez właściwą władzę w sposób oczywisty nie może być bez wpływu na istotę decyzji, zwłaszcza poprzez zapewnienie, iż organ władzy oparł się istotnych względach i nie jest jednostronny, a tym samym nie jest, ani nie wydaje się być arbitralny. W związku z tym Trybunał może zważyć na taki proces, by rozstrzygnąć, czy został on przeprowadzony w sposób, który, we wszystkich okolicznościach sprawy, jest rzetelny i przyznaje należyte poszanowanie interesom chronionym przez art. 8.
Istotne czynniki, które władza miejscowa winna wziąć pod uwagę przy wydawaniu orzeczeń dotyczących dzieci znajdujących się w jej pieczy, siłą rzeczy muszą obejmować poglądy i interesy ich biologicznych rodziców. Proces decyzyjny musi być zatem w stanie zapewnić, iż czynniki te zostaną uwzględnione (…) (zob. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 19 lutego 2013 r., sygnatura 1285/03).
Dobro dziecka, a zastosowany środek
1. Dokonując oceny, czy zastosowany środek był „konieczny w demokratycznym społeczeństwie” (art. 8 ust. 2 Konwencji), Trybunał musi wziąć pod uwagę, iż rozumienie właściwości ingerencji organów państwowych w sprawy rodzinne oraz katalog środków dostępnych w tychże sprawach różni się w poszczególnych Umawiających się Państwach. Jednakże zawsze dobro dziecka musi być okolicznością o podstawowym znaczeniu. Co więcej, trzeba pamiętać, iż władze krajowe mają przewagę (nad Trybunałem) w osobistym kontakcie ze wszystkimi zainteresowanymi, często na zupełnie początkowym etapie, kiedy środki opiekuńcze są planowane lub natychmiast po ich zastosowaniu. Wynika stąd, iż zadaniem Trybunału nie jest zastąpienie organów władzy krajowej w spełnianiu ciążących na nich obowiązków regulacji przejęcia opieki nad dziećmi przez Państwo oraz (regulacji) praw rodziców, nad których dziećmi Państwo przejęło opiekę, ale raczej kontrola w zakresie zgodności z Konwencją decyzji podjętych przez te organy w zakresie przyznanego im uznania.
2. Margines uznania przyznany kompetentnym organom krajowym będzie się różnił w zakresie powagi interesów wchodzących w grę. W stosunku do oceny niezbędności przejmowania opieki nad dziećmi władze krajowe cieszą się szerokim marginesem uznania. Jednakże wymagana jest ściślejsza kontrola zarówno dalszych ograniczeń, takich jak ograniczenie praw rodzicielskich i dostępu do dzieci, jak i gwarancji przyznanych rodzicom i dzieciom w zakresie poszanowania ich prawa do życia rodzinnego. Takie dalsze ograniczenia pociągają niebezpieczeństwo, że więzy rodzinne pomiędzy rodzicami a małymi dziećmi będą skutecznie zredukowane.
3. Odebranie dziecka spod opieki rodzica powinno być postrzegane normalnie jako środek tymczasowy, od którego się odstępuje natychmiast, kiedy pozwalają na to okoliczności, a stosowanie tego środka powinno być zgodne z nadrzędnym celem ponownego połączenia rodzica biologicznego i dziecka. W tej mierze sprawiedliwa równowaga musi zostać zachowana pomiędzy interesem dziecka niepozostającego pod opieką rodzica a interesem rodzica. Spełniając ten postulat, specjalny nacisk należy położyć na interesy dziecka, które, w zależności od ich natury i powagi, mogą przeważyć interesy rodzica. W szczególności rodzic nie może, zgodnie z art. 8, Konwencji być uprawnionym do stosowania takich środków, które szkodziłyby zdrowiu i rozwojowi dziecka. (zob. Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 7 sierpnia 1996 r., sygnatura 17383/90).
Adwokat, Prawnik Olkusz – Pomoc prawna, prawo rodzinne
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia, Adwokat, Radca Prawny, prawnik prowadzi sprawy o pozbawienie władzy rodzicielskiej.
W kwestiach związanych ze sprawami o pozbawienie władzy rodzicielskiej, ograniczeniem władzy rodzicielskiej Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia zaprasza do Oddziałów w Miechowie, Dąbrowie Górniczej, w Olkuszu.