Warunkowe umorzenie postępowania karnego – środki karne, obowiązki nakładane w ramach jego stosowania, cz. I.
Warunkowe umorzenie postępowania karnego
Ustawą z 27.09.2013 r. o zmianie ustawy-Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 01.07.2015 r., treść art.66 KK zmieniono w ten sposób, że całkowicie wykreślono § 3, a zawarty w § 2 trzyletni limit zagrożenia karą dającą sadowi uprawnienie do zastosowania omawianej instytucji został podniesiony do 5 lat. Limit 5 lat zawarty w par. 3 został rozciągnięty na wszystkie przypadki dopuszczalności warunkowego umorzenia postępowania karnego.
Art. 66 KK po nowelizacji z dnia 27.09.2013 r. brzmi następująco :
§ 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.
§ 2. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
Możliwość zastosowania tej instytucji z dniem 1 lipca 2015 roku, uległa znacznemu rozszerzeniu na wszystkie przestępstwa (zarówno nieumyślne , jak i umyślne), zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności (poprzednio do 3 lat, a w wypadku pojednania się pokrzywdzonego ze sprawcą lub naprawienia szkody bądź uzgodnieniach w tym względzie – do 5 lat). Przepis art. 66§1 kk wymaga jeszcze oprócz formalnego wymogu dodatkowo aby przestępstwo należało do typów występków o niedużym ciężarze gatunkowym a także aby społeczna szkodliwość konkretnego czynu i wina sprawcy nie były znaczne.[1]
Zgodnie z nowelą z dnia 20.02.2015 r. zmieniono paragraf 1 i 3 artykułu 67 k. k.
Zmiana w paragrafie pierwszym polega na tym, że wydłużono okres próby od roku do trzech lat.
W paragrafie trzecim wprowadzono możliwość nałożenia obowiązku zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Obligatoryjne obowiązki: naprawienie szkody w całości albo w części, obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę mogą zostać zastąpione nawiązką.
Warunkowe umorzenie postępowania karnego zawsze jest orzekane na próbę Okres próby może wynosić rok. Okres próby został wydłużony nowelą z dnia 20 lutego 2015 r. i od 1 lipca 2015 r., będzie orzekany w wymiarze do 3 lat. Długość określenia okresu próby w wyroku warunkowo umarzającym postępowanie karne jest jednym z podstawowych i nieodłącznym składnikiem wyroku. W postępowaniu wykonawczym brak postanowień sądu nie da się uzupełnić, co w konsekwencji prowadzi do niewykonalności wyroku[2]
Obowiązki przy warunkowym umorzeniu postępowania karnego
Obecnie katalog obowiązków możliwych do zastosowania przy warunkowym umorzeniu jest znacznie szerszy to obowiązki wymienione w art 72§1 pkt 1-3, 5-6a, 7a lub 7b KK tj.:
1. Informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby
2. przeproszenie pokrzywdzonego
3. wykonywanie ciążącego obowiązku łożenia i utrzymanie innej osoby
4. powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających
5. poddaniu się terapii uzależnień
6. poddaniu się terapii uzależnień
7 poddaniu się terapii w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji
8. uczestnictwo w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych
9. powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób
10. opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym[3]
Obowiązek odszkodowawczy jest również „wchłonięty” w ten katalog – określony w art. 67§2 kk i stanowi odpowiednik obowiązku określonego w art 72§2 KK
Treść art. 72§1 KK została ustalona m. in. przez ustawę z dnia 27 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 163, poz. 1363 z późn. zm.). Następnie dokonano zmian przepisami ustawy z dnia 10 czerwca 2010 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 842). Aktualnie obowiązuje na podstawie noweli lutowej.[4]
Zgodnie z nowelizacją K. K. z 20.02.2015 r., w ramach obowiązków przy warunkowym umorzeniu postępowania sąd obok obowiązku naprawienia szkody w miarę możliwości może nałożyć również obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, albo będzie mógł obligatoryjnie orzec nawiązkę zamiast tych obowiązków. Nowelizacja K. K. z 20.02.2015 r wprowadza zamiast obowiązku poddaniu się leczeniu lub oddziaływaniu terapeutycznemu nowy obowiązek poddania się terapii uzależnień. Sprawca wobec którego orzeczono terapię uzależnień, ma obowiązek stawiennictwa w placówce wyznaczonej przez sąd leczenia odwykowego w terminach wyznaczonych przez lekarza i poddaniu się leczeniu uzależnienia od alkoholu, środka odurzającego a także innego podobnie działającego środka. Ustawodawca zgodnie z nowelą K.K. z 20.02.2015 r., wprowadza całkiem nowy obowiązek polegający na poddaniu się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji. Sprawca który ma odbyć terapię , ma obowiązek stawiennictwa we wskazanej przez sąd placówce w terminach wyznaczonych przez lekarza psychiatrę, seksuologa lub terapeutę i poddaniu się terapii farmakologicznej, która ma osłabić popęd seksualny, a także psychoterapii lub psychoedukacji w celu poprawy jego funkcjonowania w społeczeństwie. Obejmuje się takiego sprawcę odpowiednim postępowaniem leczniczym, psychoterapeutycznym, rehabilitacyjnym lub resocjalizacyjnym, którego celem jest poprawa stanu jego zdrowia. Ustawodawca nowelą z dnia 20.02.2015 r., wprowadził nowy obowiązek – uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych. Istotą tego obowiązku jest podjęcie wielu działań psychologicznych, edukacyjnych i socjalizacyjnych ukierunkowanych na zmianę postawy sprawcy przez organizowanie jego aktywności w kierunku aby dostrzegł on swoje problemy i umiał wyzwolić w sobie pozytywne chęci do ich rozwiązania[5].
Środki karne
Sąd umarzając warunkowo postępowanie karne, może także nałożyć na sprawcę środki karne (zgodnie z nowelą z 20.02.2015 r):
1) świadczenie pieniężne
2) zakaz prowadzenia pojazdów
Świadczenie pieniężne polega na zapłaceniu kwoty nieprzekraczającej 60 tys. zł na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Ten fundusz jest państwowym funduszem celowym, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości.
W kodeksie karnym sprzed nowelizacji z dnia 20.02.2015 r nałożenie obowiązku było fakultatywne. Obecnie ustawa expressis verbis nakazuje orzeczenie przynajmniej jednego z nich (art. 72§ 1 in fine KK), ale nie ma żadnych ograniczeń co do ich kumulowania, co oznacza , że można je nałożyć wszystkie.[6]
Ustawa nie wymienia żadnych podpowiedzi, co do zasad nakładania obowiązków, a więc nie wypowiada się co do tego, czy konkretne zobowiązanie skazanego mam mieć jakiś związek z popełnionym czynem, czy też nie mieć żadnego.[7]
Obowiązek naprawienia szkody w całości lub w części
Przepis art 72§2 KK daje Sądowi możliwość nałożenia na skazanego obowiązku naprawienia szkody w całości lub w części. Jest możliwość aby Sąd orzekł świadczenie pieniężne wymienione w art 39 pkt 7 albo do orzeczenia środka kompensacyjnego. Te trzy środki występują alternatywnie. Sąd nie może orzec obowiązku odszkodowawczego, jeżeli już zastosował świadczenie pieniężne lub środek kompensacyjny.
Możliwość stosowania tych trzech instytucji Kodeks ujął w postaci alternatywy rozłącznej, a więc oznacza to , że wzajemnie się one wykluczają. Należy wziąć pod uwagę, że instytucje te mają rozmaity charakter prawny i spełniają różne funkcje. Odszkodowanie zgodnie ze swoją nazwą ma naprawić wyrządzoną pokrzywdzonemu szkodę. Pokrzywdzonym może być zarówno osoba fizyczna, osoba prawna , czy też nie mającą osobowości prawnej a mająca zdolność prawną jednostka organizacyjna, która nie osobowości prawnej.
Obowiązek odszkodowawczy może dotyczyć naprawienia szkody w całości lub w części. Sąd wydaje decyzje i zależy ona od całokształtu okoliczności sprawy oraz od tego jakie chce sąd funkcje środka probacyjnego w danym wypadku realizować Funkcją odszkodowania jest, przede wszystkim, funkcja kompensacyjna, którą należy rozumieć szeroko Należy to traktować jako nie tylko wynagrodzenie pokrzywdzonemu określonego uszczerbku w jego majątku, ale jako uzyskanie możliwości pokrzywdzonemu, na drodze prawnokarnej, bardziej dla niego dogodnego(zajmującego mniej czasu, szybszego, mniej kosztownego itd.) uzyskania odszkodowania, nawet jeżeli byłoby ono tylko częściowe.
W postaci efektywnie poniesionego uszczerbku w mieniu posiadanym w czasie czynu(damnum emergens) a także w postaci utraty spodziewanych korzyści(lucrum cessans) – odszkodowanie może nastąpić jako wynagrodzenie za szkodę. Szkoda jej sposób naprawienia może nastąpić w postaci zapłaty określonej kwoty pieniężnej z tytułu odszkodowania, jak również obowiązku przywrócenia stanu poprzedniego (restitutio in integrum) Jeśli chodzi o wybór formy i zakres ( w całości lub części) odszkodowania powinien on być dokonany po szczegółowej analizie sytuacji majątkowej sprawcy. Zrealizowanie tego obowiązku musi odpowiadać realnej kondycji finansowej skazanego w okresie próby .
Sąd ma obowiązek dokładnego wskazania sposobu wykonania obowiązku odszkodowawczego, a także określenia czasu jego wykonania. Wyrażony jest ten nakaz w art . 74§1 K.K[8]
Zgodnie z utrwaloną judykaturą Sądu Najwyższego orzekając o odszkodowaniu, sąd może określić wysokość nie uwzględniając odsetek lub innych elementów szkody, która wynika z następstw czynu. Jako podstawę ustalenia wysokości szkody dla celów określenia obowiązku odszkodowawczego jako środka penalnego ma być tylko „ równowartość rzeczywistej szkody wynikłej bezpośrednio z przestępstwa”( zob. m.in. wyr. SN z 4.2.2002 r., II KKN 384/01, niepubl.; wyr. SN z 18.4.2007 r.; III KK 470/06, Biul. SNwSK 2007, Nr 11; wyr. SN z 9.7.2008 r., II KK 137/08, OSNwSK2008, Nr 1, poz. 1396)
Przyjęcie tego stanowiska w praktyce budzi wątpliwości, ponieważ uniemożliwia całkowite zaspokojenie roszczenia pokrzywdzonego z tytułu doznanej szkody. Należy wspomnieć iż pokrzywdzony otrzymuje tylko kwotę odpowiadającą samej szkodzie w związku z tym aby otrzymać należne mu odsetki musi wystąpić w drodze odrębnego powództwa w postępowaniu cywilnym.
W sytuacji gdy złożono wniosek (pokrzywdzonego) w trybie art 46§1 KK o nałożeniu przez sąd obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości lub w części, to w takim przypadku orzeczenie o tym obowiązku powinno być oparte na 46§1 KK a nie na art. 72§2 KK (zob., wyr. SA w Katowicach z 7.8.2001 r., II Aka 297/01, KZS 2002, Nr 3, poz. 34).
Pomoc Prawna – Adwokat, Prawnik Olkusz
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia, Adwokat, Radca Prawny, prawnik prowadzi sprawy o warunkowe umorzenie postępowania karnego
W kwestiach związanych z warunkowym umorzeniem postępowania karnego Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia zaprasza do oddziałów w Miechowie, Dąbrowie Górniczej, w Olkuszu.
Zachęcamy do kontaktu telefonicznego, aby umówić się na konsultacje prawne w siedzibie Kancelarii.
[1] V. Konarska-Wrzosek (red), Kodek Karny Komentarz Warszawa 2016, s. 399
[2] Zob. Wyrok SN z dnia 16.01.2015 r., V KK 377/14, Lex nr 1645281
[3] J. .Skupiński, J. Mierzwińska – Lorencka w: R.A Stefański (red.) Kodeks Karny Komentarz Warszawa 2017 s.509- 510.
[4] T. Bojarski,(red) Kodeks Karny Komentarz, Warszawa 2016 s. 244
[5] S. Hypś, (w:) A. Grześkowiak, K. Wiak (red.) Kodeks Karny komentarz, Warszawa 2015 r, s. 487 i 489.
[6] J. Skupiński, J. Mierzwińska-Lorencka, w: R.A Stefański (red.) Kodeks karny Komentarz, Warszawa 2017, s. 531
[7] Ibidem Kodeks Karny…, s. 532
[8] J. Skupińksi, J. Mierzwińska -Lorencka w: R. A Stefański(red), Kodeks karny Komentarz, Warszawa 2017 s. 543-544