Warunkowe umorzenie postępowania karnego – środki karne, obowiązki nakładane w ramach jego stosowania, cz. II.
Świadczenie pieniężne
Ustawą z dnia 20 lutego 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw[1] dokonano zmiany regulacji świadczenia pieniężnego, która ma charakter merytoryczny i formalny. Pierwsza zmiana sprowadza się do określenia dolnej granicy świadczenia pieniężnego orzekanego za przestępstwo w art. 178§ 1, art. 179 lub art. 180 k. k. w wysokości 5000 zł, a z kolei za przestępstwo wymienione w art. 178a§ 4 k. k – 10 000 zł (art. 43a§ 2 k. k.). Druga zmiana polega na przeniesieniu unormowania tego środka z art. 49 do nowego art. 43 a k. k., co było spowodowane wydzieleniem rozdziału Va k. k., obejmującego przepadek i środki kompensacyjne[2].
Orzekane świadczenie pieniężne w ramach warunkowego umorzenia postępowania ma spełniać przede wszystkim rolę wychowawczą, Świadczenia pieniężne, zdania co do jego charakteru w literaturze są zróżnicowane. Wskazuje się, że jest 1) środkiem probacyjnym[3] ,2) środkiem karnym[4]; 3) obowiązkiem probacyjnym[5]
Świadczenie pieniężne stosowane na podstawie art. 67§3 lub art. 72§2 k. k. jest środkiem probacyjnym[6]
Środek karny w postaci świadczenia pieniężnego określony w art 39 pkt 7 KK może być orzeczony w wysokości do 60 000 zł – mówi o tym art. 43a§1 K.K. Przepis art. 43a§2 KK odnosi się wyłącznie do wypadków skazania i nie odnosi się do warunkowego umorzenia
Świadczenie pieniężne różni się od odszkodowania głównie tym że jest zupełny brak relacji między kwotą świadczenia a wysokością szkody oraz to, że nie orzeka się go na rzecz pokrzywdzonego, lecz na cel publiczny, tj. na rzecz Funduszu pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy postpenitencjarnej. Świadczenie pieniężne jego celem jest wzmożenie dolegliwości środka probacyjnego[7]
Art. 67§3 KK jako lex specialis jest samodzielną podstawą prawną zastosowania świadczenia pieniężnego, który jako środek karny umieszczony został w art 39 pkt 7 KK. Świadczenie pieniężne , jego wykonanie polega na zapłaceniu kwoty nieprzekraczającej 60 ty zł na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Dysponentem tego funduszu jako że jest państwowym funduszem celowym jest Minister Sprawiedliwości(art 43§2 KKW).Główną funkcją orzeczenie tego środka w ramach okresu próby jest umożliwienie kształtowania informacyjnej polityki karania w taki sposób, aby przy zastosowaniu warunkowego umorzenia postępowania w świadomości społecznej nie zaistniało nie oddające rzeczywistości przekonanie o bezkarności sprawcy , który popełnia przestępstwo[8].
Zakaz prowadzenia pojazdów
Zakaz prowadzenia pojazdów jego pierwowzorem były rozwiązania przyjęte w ustawodawstwie z 1959 r o zwalczaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 69, poz. 434 ze zm.),które przewidywało nowy rodzaj kary dodatkowej w postaci utraty prawa prowadzenia pojazdów mechanicznych lub zakazu nadania uprawnienia do prowadzenia pojazdów. Kodeks Karny z 1969 roku przewidywał karę dodatkowo w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Art 43§1 mówił, że w razie skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, natomiast § 2 dano możliwość obligatoryjnego orzekania zakazu .Jeżeli sprawca był w stanie nietrzeźwości wymienionego w § 1 sąd orzekał zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych[9].
W kodeksie karnym z 1997 roku usunięto wady które istniały w kodyfikacji z 1969 roku, poszerzając zakres stosowania zakazu prowadzenia pojazdów. Ratio legis zaistniałych zmian dostosowano zakaz prowadzenia pojazdów do aktualnych potrzeb w zakresie zwiększenia bezpieczeństwa w komunikacji. Podczas obowiązywania KK z 1997 roku zaistniały zmiany w normatywnym kształcie zakazu prowadzenia pojazdów. Te zmiany miały na celu zaostrzenie polityki kryminalnej za przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji[10].
Zakaz prowadzenia pojazdów, który orzekany jest w związku z warunkowym umorzeniem postępowania karnego ma charakter swoisty.
Zakaz prowadzenia pojazdów, który orzekany jest w związku z warunkowym umorzeniem postępowania karnego ma charakter swoisty. Trudność jego określenia związana jest z jego uregulowaniem w kodeksie karnym. Artykuł 67§3 in fine k. k. stanowi, że umarzając warunkowe postępowania karne, sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów do dwóch lat. Zakaz ten jest zawsze fakultatywny, a jego górna granica wynosi dwa lata. Za odrzuceniem tezy iż warunkowe umorzenie jest uważane za środek karny przemawia fakt, że tytułem środka karnego może być orzeczony tylko w wypadku wydania wyroku skazującego, na co wskazuje użyty w art. 42§ 1 KK zwrot „ w razie skazania osoby”, a przypomnieć należy, że w wypadku warunkowego umorzenia postępowania karnego nie następuje skazanie oskarżonego. Niewłaściwy jest więc pogląd uznający ten zakaz za środek karny[11].
Uzasadnienia nie znajduje też zaliczenie go do obowiązków probacyjnych. Następuje to w doktrynie przez wymienienie zakazu wśród obowiązków[12]lub wprost się wskazuje, że „wśród obowiązków, które mogą być nałożone w ramach warunkowego umorzenia postępowania, szczególne znaczenie ma wprowadzana w art. 67§3 możliwość orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów”[13], albo piszę się o zobowiązaniu sprawcy do powstrzymania się od prowadzenia pojazdów[14].
Obok zakazu prowadzenia pojazdów, który występuje w art. 67§3 k. k., występuje zobowiązanie sprawcy do naprawienia szkody w całości lub w części oraz obowiązki informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonania ciążącego obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających oraz powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób, jednak nie wymieniono go w katalogu tych obowiązków, a dokonano to odrębnie, wskazując, że może być ponadto orzeczony. Odesłano do art. 39 pkt. 3 k. k. i określono jego nazwę. W doktrynie trafnie zauważa się, że odwołanie się do art. 39 pkt. 3 k. k., oznacza, że ustawodawca nie chciał traktować zakazu jako obowiązku probacyjnego, ponieważ gdyby miał taki zamiar, wskazał by własną nazwę.[15] Na odrębny charakter zakazu prowadzenia pojazdu przedstawia też redakcja art. 67§3 k. k., w którym zakazu nie wymieniono w katalogu obowiązków, a umieszczono, że sąd może, „ponadto orzec (…) zakaz prowadzenia pojazdów, wymieniony w art. 39 pkt. 3, do lat 2”. Ponadto o jego odrębności świadczy też niedobór możliwości modyfikacji w okresie próby nałożonych obowiązków[16].
Artykuł 74§2 k. k, który ma odpowiednie zastosowanie do obowiązków nakładanych w związku z warunkowym umorzeniem postępowania karnego na mocy art. 67 § 4 k. k., odnosi się tylko do obowiązków enumeratywnie wymienionych w tym przepisie[17].
Zakaz prowadzenia pojazdów w literaturze określany jest jako inna dolegliwość, która może towarzyszyć warunkowemu umorzeniu postępowania karnego[18].
Art. 67§3 KK daje możliwość zastosowania zakazu prowadzenia pojazdów określonego w art. 39 pkt. 3 KK. Zakaz ten jest możliwy do orzeczenia, jeśli zostały spełnione przesłanki wymienione w art. 42§1 KK, które określają zakres dopuszczalności fakultatywnego stosowania tego środka. Omawiany zakaz określony w art. 43§1 KK orzeka się w latach, ale w odniesieniu do warunkowego umorzenia art. 67§3 KK ogranicza czas trwania zakazu do maksimum 2 lat. Należy pamiętać, że czas trwania zakazu nie może przekroczyć okresu próby w konkretnym wypadku Orzekając zakaz prowadzenia pojazdów należy zobowiązać sprawcę do zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów (art. 43§3 KK). Jeśli nie nałożono obowiązku zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów w czasie orzekania zakazu prowadzenia pojazdów, lub nałożono go w późniejszym okresie nie ma wpływu na zakończenie okresu, na który zakaz ten orzeczono, ponieważ biegnie od chwili uprawomocnienia się orzeczenia (zob. wyr. SN z 20.6.2013 r., I KZP 4/13, OSNKW 2013, Nr 8, poz. 64).
W art. 67§3 in fine k. k. nie wskazano przesłanek orzekania tego zakazu i dlatego rodzi się pytanie, czy jego stosowanie uzależnione jest od spełnienia warunków określonych w art. 42§1 k.k. Skoro zakaz prowadzenia pojazdów jest środkiem probacyjnym a one są orzekane wówczas wtedy kiedy zachodzi potrzeba odpowiedniego oddziaływania na sprawcę to wydawać by się mogło, że warunki te nie mają znaczenia, ponieważ dotyczą środka karnego. Natomiast patrząc z drugiej strony cel orzekania zakazu, którym jest odsunięcie sprawcy od prowadzenia pojazdu, prowadzi do zwiększenia się bezpieczeństwa ruchu w wyniku zmniejszenia niebezpieczeństwa, które powoduje dla niego udział sprawcy w charakterze kierującego pojazdem, powoduje jego orzeczenie od spełnienia przesłanek, które są wymagane dla zakazu mającego charakter środka karnego. Bezsensownym byłoby zastosowanie tego środka wobec sprawcy przestępstwa , które nie byłoby powiązane w jakimkolwiek związku z bezpieczeństwem w komunikacji. W piśmiennictwie podkreśla się że odwołanie się w art. 67§3 in fine k. k. do art. 39 pkt 3 k. k powoduje, że zakaz ten może być orzeczony tylko wówczas , gdy spełnione są przesłanki z art. 42§1 k.k.[19]Nie prawidłowy jest pogląd, że art. 67§3 k.k. stanowi samodzielna podstawę stosowania tego zakazu.[20]Jeśliby przyjąć taką postawę to powodowałoby to orzeczenie tego zakazu za inne przestępstwo, co byłoby niewątpliwie rozwiązaniem nieracjonalnym. Ponadto nie należy się zgodzić z twierdzeniem, że ani art. 42§2 k.k., ani wszystkie inne przepisy określające podstawy stosowania kar lub środków karnych nie mają zastosowania w wypadku warunkowego umorzenia postępowania.[21]
Sąd Najwyższy trafnie przyjął, że „materialnoprawne warunki orzeczenia tego zakazu precyzuje art. 42§1 k.k. Chodzi zatem o to, że sąd może orzec taki zakaz nie w każdej sprawie, w której warunkowo umarza postępowanie, lecz jedynie wtedy, gdy warunkowo umarza postępowanie wobec osoby uczestniczącej w ruchu drogowym, za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji”[22]
Adwokat Dąbrowa Górnicza – Kancelaria Prawna
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia, Adwokat, Radca Prawny, prawnik prowadzi sprawy o warunkowe umorzenie postępowania karnego.
W kwestiach związanych z warunkowym umorzeniem postępowania karnego Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia zaprasza do Oddziałów w Miechowie, Dąbrowie Górniczej, w Olkuszu lub w Perespa-Kolonia.
[1] Dz. U. poz. 396.
[2] R.A. Stefański, Środki karne po nowelizacji, Warszawa 2016, s. 299, M. Szewczyk, A. Zoll (red.), Kodeks karny…, s. 723; R.A. Stefański, Świadczenie pieniężne jako środek probacyjny, Probacja 2009, nr 3-4,. 6-8.
[3] A. Zoll (w:) A Zoll (red.), Kodeks karny Część ogólna, t. I : Komentarz do art 1-116 k.k., Warszawa 2012, s. 933
[4] B. Kunicka-Michalska (w:) G. Rejman (red.). Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 1999, s. 1094;R. Góral, Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 2007, s. 148;P. Hofmański, L.K. Paprzycki (w:) M. Filar (red), Kodeks karny.Komentarz, Warszawa 2014, s. 424;R. Skarbek (w:)M. Królikowski, R. Zawłocki (red.), Kodeks Karny. Część Ogólna, t. II: Komentarz do artykułów 32-116, Warszawa 2010, s. 442; W. Cieślak 9w:) M. Melezini (red.), System prawa karnego, t. 6: Kara i środki karne. Poddanie sprawcy próbie, Warszawa 2010, s. 829; uchwała SN z dnia 23 maja 2006 r., I KZP 6/06,OSNKW 2006, nr 6, poz. 56.
[5] Z. Sienkiewicz (w:) M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2014, s. 229;T. Kozioł, Warunkowe umorzenie postępowania karnego,Warszawa 2009, s. 207
[6] R. A. Stefański,, Świadczenie pieniężne jako środek probacyjny, Probacja 2009, nr 3-4,s. 7.
[7] J. Skupiński, J. Mierzwińska-Lorencka (w:) R. A. Stefański (red.), Kodeks Karny Komentarz. Warszawa 2017, s. 511.
[8] Uchw. SN z 21.6.1995 r., I KZP 18/95 , OSNKW 1995, Nr 9-10, poz. 55
[9] R. Stefański, Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, Prok i Pr 2000, nr 7-8 s. 13 I n.
[10] Z. Sienkiewicz, Kilka uwag o kierunkach zmian w regulacji środków karnych, (w 🙂 Nauka wobec prawdy. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Z. Kegla, Wrocław 2005, s. 451.
[11] J. Wojciechowski, Kodeks Karny. Komentarz. Orzecznictwo, warszawa 1997, s. 147;P.Hofmański,L.K. Paprzycki (w:) J. Bojarski, M. Bojarski,M. Filar (red.), W. Filipkowski, O. Górniak, R. Guzik-Makaruk, S. Hoc, P. Hofmański, M. Kalitowski, M. Kulik, L.K. Paprzycki, E. Pływaczewski, W. Radecki, Z. Sienkiewicz, Z. Siwik, R.A. Stefański, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, L. Wilk, Kodeks karny Komentarz, Warszawa 2012, s. 363.
[12] Z. Sienkiewicz(w:) M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo karne materialne. Część Ogólna i szczególna, Warszawa 2010, s. 349, zob. Też M. Kalitowski (w:) T. Dukiel-Nagórska(red), S. Hoc, M. Kalitowski, O. Sitarz, L. Tyszkiewicz, L. Wilk, Prawo karne. Część Ogólna, szczególna i wojskowa, Warszawa 2014, s. 222.
[13] A. Marek, Prawo karne w pytaniach i odpowiedziach, Toruń 1998, s. 298.
[14] M. Kalitowski (w:) O. Górniok, s. Hoc, M. Kalitowski, S. M. Przyjemski, Z. Sienkiewicz, J. Szumski, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, Kodeks karny. Komentarz, t. I, Gdańsk 2005, s. 618.
[15] K. Łucarz, Zakaz prowadzenie pojazdów jako środek polityki karnej , Wrocław 2005, s. 57
[16] B. Kunicka-Michalska (w:) E. Bieńkowska, B.Kunicka -Michalska, G. Rejman, j. Wojciechowska, kodeks karny. Część Ogólna, Warszawa 1999, s. 1082; Z. Sienkiewicz (w:) M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna, Warszawa 2010,s. 349.
[17] R.A Stefański, Środki karne po nowelizacji w 2015 roku, Warszawa 2016 s. 223
[18] K. Łucarz, Zakaz prowadzenia pojazdów…, s. 57
[19] G. Łabuda (w:) J. Giezek, N. Kłączyńska, G. Łabuda, Kodeks karny… Część ogólna. Komentarz, Warszawa 2012, s. 482, M. Melezini, środki karne M. Melezini, Środki karne jako instrument polityki kryminalnej, Białystok 2013, s.159
[20] M. Gajewski, Glosa do postanowienia SN z dnia 29 stycznia 2002 r., Mon. Praw. 2003, nr 15, s. 708; M. Melezini, Środki karne…, s. 159
[21] A. Zoll (w:) G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część Ogólna, t. 1: Komentarz do art 1-116 Kodeksu karnego, Warszawa 2012, s. 938.
[22] Postanowienie SN z dnia 29 stycznia 2002r., I KZP 33/01, OSNKW 2002, nr 3-4, poz. 15