Obliczenie wartości darowizny
W niniejszym wpisie przegląd orzecznictwa dotyczący art. 1042 K.C.
Art. 1042. K.C. brzmi następująco :
Zaliczenie darowizn lub zapisów windykacyjnych na schedę spadkową
§ 1.Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegającej zaliczeniu.
§ 2.Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku.
§ 2(1). Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili działu spadku.
§ 3.Przy zaliczaniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny lub zapisu windykacyjnego
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2000 r., II CKN 892/98
Obliczenie wartości darowizny podlegającej zaliczeniu na schedę spadkową według stanu z chwili otwarcia spadku narusza art. 1042 par 2 k.c.
Skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd.
Według art. 684 k.p.c. skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd. Oznacza to, że sąd w postępowaniu o dział spadku ma obowiązek ustalić nie tylko jakie przedmioty wchodzą w skład spadku, ale też i w jakim są one stanie w chwili właściwej dla jego oceny dla potrzeb rozpoznawanej sprawy. Z powołanego wyżej art. 1042 § 2 k.c. wynika, że ustalony powinien być także stan przedmiotu darowizn (z chwili ich dokonania), podlegających zaliczeniu na schedę spadkową. Stan przedmiotów wchodzących w skład spadku jak i przedmiotów darowizn ma przy tym istotne znaczenie dla ustalenia ich wartości.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2002 r., III CKN 503/00
1. Instytucja zaliczenia darowizn przy dziedziczeniu ustawowym ma realizować dorozumianą wolę spadkodawcy. Oprócz darowizn na schedę podlegają zaliczeniu także inne korzyści, jakie otrzymał spadkobierca od spadkodawcy.
2. Podstawa kasacyjna naruszenia przepisów prawa materialnego nie stanowi właściwej płaszczyzny dla krytyki ustaleń faktycznych. Ich wadliwość jest bowiem zawsze następstwem naruszenia przepisów procesowych i jedynie w ramach tej podstawy kasacyjnej mogą być podważane.
3. Zaliczenie korzyści uzyskanej przez spadkobiercę od spadkodawcy na schedę spadkową stanowi jedynie pewną operację rachunkową wpływającą na sposób dokonania działu spadku, nie zmienia zaś stanowiska prawnego spadkobiercy w stosunku do osób trzecich. Jest ono przeprowadzane tylko między spadkobiercami i nie działa na zewnątrz.
Obowiązkowi zaliczenia na schedę spadkową podlegają otrzymane od spadkodawcy darowizny
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Obowiązkowi zaliczenia na schedę spadkową podlegają otrzymane od spadkodawcy darowizny z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (art. 1039 § 1 i 3 k.c.). Przepisy te i art. 1041 k.c. są przepisami względnie obowiązującymi w tym znaczeniu, że spadkodawca może od nich odstąpić w ten sposób, że:
– może zwolnić zstępnego lub małżonka od obowiązku zaliczenia darowizny, która w braku zwolnienia podlegałaby zaliczeniu (art. 1039 § 1 in fine k.c.); zwolnienie może wynikać z okoliczności towarzyszących darowiźnie albo z oświadczenia spadkodawcy zawartego w umowie darowizny lub testamencie,
– może włożyć obowiązek zaliczenia darowizny także na spadkobiercę ustawowego, na którym obowiązek ten z mocy prawa nie ciąży (np. na brata spadkodawcy względem małżonka spadkodawcy (art. 1039 § 2 k.c.).
Instytucja zaliczenia darowizn przy dziedziczeniu ustawowym ma realizować dorozumianą wolę spadkodawcy. Oprócz darowizn na schedę podlegają zaliczeniu także inne korzyści, jakie otrzymał spadkobierca od spadkodawcy. Jedne z nich wymienia ustawa (art. 1043 k.c. ), co do innych przyjmuje się zaliczalność na schedę w drodze wykładni niektórych przepisów. Judykatura i piśmiennictwo przedmiotu wypowiedziały się za zaliczalnością korzyści w następujących przypadkach:
– nabycia nieruchomości przez spadkobiercę w drodze zasiedzenia, jeżeli podstawą objęcia jej w posiadanie, które doprowadziło do zasiedzenia, było nieformalne wydzielenie mu tej nieruchomości przez spadkodawcę, albo jeżeli podstawą objęcia w samoistne posiadanie był dokonany między spadkobiercami nieformalny dział spadku – orzeczenia SN z 15 grudnia 1969 r., z 15 listopada 1968 r. (OSPiKA 1970, poz. 5);
– nabycia nieruchomości wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego, nabytej przez spadkobiercę z mocy art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r., jeżeli spadkobierca uzyskał jej posiadanie przed 4 listopada 1971 r. na podstawie zwartej ze spadkodawcą nieformalnej umowy darowizny albo na podstawie zawartej bez zachowania wymaganej formy umowy o dział spadku orzeczenie SN z dnia 23 października 1975 r. (OSNC 1976, p. 212);
– przekazania nieodpłatnie gospodarstwa rolnego następcy, będącemu zstępnym rolnika w celu uzyskania emerytury lub renty na podstawie ustawy z 27 października 1977 r. i ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.;
– nabycia nieruchomości rolnej należącej do spadku, nabytej przez jednego ze spadkobierców w drodze uwłaszczenia na podstawie art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1971 r., jeżeli podstawą jej objęcia w posiadanie przez spadkobiercę było nieformalne wydzielenie mu tej nieruchomości przez spadkodawcę, np. tytułem wyposażenia bądź też faktyczny tj. nieformalny dział spadku, w tym również objęcie nieruchomości w okolicznościach wskazujących na to, że chodzi o objecie w posiadanie na poczet schedy spadkowej – uchwała SN z 7 grudnia 1983 r., III CZP 60/83 (OSNC 1984, nr 7, poz. 108).
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1969 r., III CZP 6/69
W wypadku gdy przepisy o zaliczeniu darowizn (art. 1039-1043 k.c.) stosuje się do działu spadków otwartych przed dniem 1 stycznia 1965 r. (art. LIII i LXV przep. wprow. k.c.), wartość przedmiotu darowizny oblicza się nie według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z dnia 1 stycznia 1965 r. Jeżeli przedmiotem darowizny była kwota w walucie nie obowiązującej w dniu 1 stycznia 1965 r., to dla obliczenia wartości przedmiotu darowizny dopuszczalne jest przyjęcie innego niż pieniądz miernika.
OSNC 1969/10/172, Dz.U.2014.121: art. 1039; art. 1040; art. 1042, Dz.U.1964.16.94: art. LIII; art. LXV
Zaliczenie na schedy spadkowe darowizn otrzymanych od spadkodawcy
Przewidziane w art. 1039-1042 k.c. zaliczenie na schedy spadkowe darowizn otrzymanych od spadkodawcy dokonywane jest w dziale spadku. Przepisy więc te, jako dotyczące działu spadku, stosuje się w myśl art. LIII przep. wprow. k.c. także do działu spadków otwartych przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego, chyba że umowa o dział spadku została zawarta przed tym dniem albo że postępowanie przed sądem w pierwszej instancji zostało już przed tym dniem zakończone.
Zasada ta nie zawsze jednak może znaleźć zastosowanie.
Tak więc nie może ona w ogóle odnosić się do spadków otwartych pod rządem kodeksu cywilnego Napoleona, a to ze względu na całkowitą odmienność uregulowanej w tym kodeksie instytucji powrotu darowizn (art. 829, 843-869), która wybiegając poza problematykę samego działu spadku, rzutuje także na skład spadku oraz na jego dziedziczenie (por. uchwałę SN z dnia 20.V.1968 r. III CZP 34/68, OSNCP 1969 r. poz. 11).
Tego rodzaju przeszkody nie zachodzą na gruncie tych systemów prawnych, które kwestię uwzględniania darowizn w działach spadkowych bądź normują w sposób zbliżony do kodeksu cywilnego (art. 63-67 prawa spadkowego, § 790-794 k.c. a, § 2050-2057 k.c.n.), bądź nie normują bliżej tej dziedziny prawa (art. 996-998 Tomu X cz. I zawodu praw w związku z art. 1 ustawy z dnia 13.III.1934 r. o zmianie niektórych przepisów o majątkach rodowych w województwach wschodnich – Dz. U. Nr 29, poz. 236).
Stosowanie przepisów kodeksu cywilnego o zaliczenie darowizn
Stosowanie przepisów kodeksu cywilnego o zaliczenie darowizn do spadków otwartych przed wejściem jego w życie może jednak nasuwać istotne trudności co do obliczenia wartości przedmiotu darowizn. W odróżnieniu bowiem od dotychczasowego stanu prawnego (art. 65 § 2 pr. spadk.) kodeks cywilny (art. 1042 § 2 k.c.) każe obliczać wartość przedmiotu darowizny nie według cen z chwili dokonywania działu spadku (wyrównania przysporzeń), lecz według cen z chwili otwarcia spadku. Trudności z tym związane są tym większe, im dłuższy okres upłynął od chwili darowizny do chwili otwarcia spadku, a następnie do chwili działu spadku. Przy znacznym upływie czasu trudności ze mogłyby się okazać wręcz nie do pokonania. Stworzenie takich sytuacji byłoby sprzeczne z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego (art. LI przep. wpr. k.c.). Z drugiej strony nawet tam, gdzie trudności takie nie występowałyby, porządek prawny wymaga stosowania jednolitych zasad obliczania. Dlatego za właściwe należy przyjąć ceny istniejące w dniu wejścia w życie art. LIII przep. wprow. k.c., tj. w dniu 1 stycznia 1965 r. Taka interpretacja odpowiada niewątpliwie celowi, któremu ten przepis służy.
Dalsze komplikacje wynikają wtedy, gdy przedmiotem darowizny jest kwota pieniężna wyrażona w walucie nie obowiązującej w chwili otwarcia spadku bądź też w dniu 1 stycznia 1965 r.
Dla określenia rzeczywistej proporcji między wartością spadku a wartością przedmiotu darowizny niezbędne jest wtedy przyjęcie innego miernika wartości przy ustalaniu wartości przedmiotu darowizny. W stosunkach wiejskich, zależnie od wysokości darowizny, miernikiem tym może być ziemia lub poszczególne sztuki inwentarza jako ekwiwalent otrzymanej kwoty według cen z chwili dokonania darowizny. Ponieważ chodzi tu jedynie o czynność czysto rachunkową, nie sprzeciwiają się temu przepisy o przerachowaniu zobowiązań. Dlatego nie mają tu w szczególności zastosowania przepisy rozporz. Prez. RP z dnia 14.V.1924 r. o przerachowaniu zobowiązań prywatnoprawnych (Dz. U. z 1925 r. Nr 30, poz. 213), dekretu z dnia 27.VII.1949 r. o zaciąganiu nowych i określaniu wysokości nie umorzonych zobowiązań pieniężnych (Dz. U. Nr 45, poz. 332), ustawy z dnia 28.X.1950 r. o zmianie systemu pieniężnego (Dz. U. Nr 50, poz. 459) oraz rozporządzenia z dnia 28.X.1950 r. w sprawie określania stosunku przeliczenia niektórych zobowiązań (Dz. U. Nr 50, poz. 461 z późn. zmianami).
Z kolei wartość tak ustalonego ekwiwalentu darowizny należy określić według cen z chwili otwarcia spadku bądź z dnia 1.I.1965 r.
W sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne
W sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne takie rozwiązanie zagadnienia będzie odpowiadało ogólnym założeniom społeczno-gospodarczym, które znalazły wyraz w przepisach szczególnych o dziedziczeniu gospodarstw rolnych. Pozwoli ono bowiem w niektórych wypadkach na pominięcie w działach osób obdarowanych (art. 1040 k.c.), a z reguły będzie wpływać na zmniejszenie spłat.
Zauważyć wypada, że przedstawiony wyżej sposób obliczania wartości darowizny kwot wyrażonych w walucie obecnie nie obowiązującej może naleźć zastosowanie również w dziale spadków otwartych pod rządem przepisów k.c. Napoleona, z tą tylko różnicą, że wartość ekwiwalentu darowanej kwoty, należy obliczać według cen z chwili działu.
Adwokat, prawnik Dabrowa Górnicza
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia, Adwokat, Radca Prawny, prawnik prowadzi sprawy, o dział spadku, o alimenty, o podział majątku wspólnego.
W kwestiach związanych z prawem rodzinnym i opiekuńczym, z prawem cywilnym Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia zaprasza do Oddziałów w Miechowie, Dąbrowie Górniczej, w Olkuszu, Sosnowcu.
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Dąbrowa Górnicza, Radca Prawny Dąbrowa Górnicza, Prawnik Dąbrowa Górnicza prowadzi sprawy karne, sprawy o wykroczenia. Oferujemy pomoc prawną z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Dąbrowa Górnicza, Radca Prawny Dąbrowa Górnicza, Prawnik Dąbrowa Górnicza prowadzi sprawy o podział majątku wspólnego, o rozwód. Zajmujemy się sprawami dotyczącymi prawa medycznego.
Kancelaria Prawna Sosnowiec
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Sosnowiec Pogoń, Radca Prawny Sosnowiec, Prawnik Sosnowiec prowadzi sprawy karne, sprawy o wykroczenia. Oferujemy pomoc prawną z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Sosnowiec, Radca Prawny Sosnowiec, Prawnik Sosnowiec Pogoń prowadzi sprawy o alimenty, o podział majątku wspólnego, o rozwód.
W celu zapoznania się z innymi wpisami z dziedziny prawa spadkowego zapraszamy tutaj:
- Prawo do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy
- Obliczenie wartości darowizny
- Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez Sąd
- Zakaz konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy
- Odszkodowanie w razie bezprawnego rozwiązania bez wypowiedzenia umowy o pracę.