Zaliczenie darowizn i zapisów windykacyjnych na schedę spadkową
W niniejszym wpisie przegląd orzecznictwa dotyczący art. 1039 K. C.
Artykuł ten brzmi następująco :
Art. 1039. K.C.
Zaliczenie darowizn i zapisów windykacyjnych na schedę spadkową
§ 1.Jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.
§ 2.Spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia darowizny lub zapisu windykacyjnego na schedę spadkową także na spadkobiercę ustawowego nie wymienionego w paragrafie poprzedzającym.
§ 3.Nie podlegają zaliczeniu na schedę spadkową drobne darowizny zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte.
Zgodnie z Postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 1998 r., III CKN 437/97
1. Nie stanowi nadużycia prawa w rozumieniu art. 5 k.c. przyznanie przez sąd w wyniku działu spadku spadkobiercom dzierżawiącym ten spadek określonych przedmiotów wchodzących w jego skład i wyczerpujących go, jeżeli prawo tych spadkobierców do spadku nie zostało zaspokojone, w szczególności darowiznami podlegającymi zaliczeniu na schedę spadkową.
2. Do „roszczeń” pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych należy także żądanie stwierdzenia zasiedzenia własności nieruchomości (jej części) wchodzącej w skład spadku. Stwierdzenie takie nie może jednakże nastąpić z urzędu. Konieczny jest wniosek uprawnionego spadkobiercy.
LEX nr 519920, Dz.U.2014.121: art. 5; art. 172; art. 1039; art. 1042, Dz.U.2014.101: art. 686
Nieuwzględnienie wnioskodawczyni przy dziale spadku
Sąd Wojewódzki – stosownie do art. 1040 k.c. – nie uwzględnił wnioskodawczyni przy dziale spadku; jej prawo do spadku (jego części) po ojcu zostało bowiem zaspokojone otrzymaną darowizną. Przepis art. 5 k.c. nie daje w takiej sytuacji spadkobiercy pominiętemu przy dziale spadku prawa domagania się przyznania określonych przedmiotów wchodzących w skład spadku. Wymieniony przepis, stanowiący klauzulę generalną, zakazuje nadużywania przez uprawnionego przysługującego mu prawa przez czynienie z niego użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Nie stanowi nadużycia prawa w rozumieniu art. 5 k.c. przyznanie przez sąd w wyniku działu spadku spadkobiercom dzierżawiącym ten spadek określonych przedmiotów wchodzących w jego skład i wyczerpujących go, jeżeli prawo tych spadkobierców do spadku nie zostało zaspokojone, w szczególności darowiznami podlegającymi zaliczeniu na schedę spadkową.
W postępowaniu działowym sąd rozstrzyga m.in. o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych
Stosownie do art. 686 k.p.c. w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga m.in. o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych. Nie ulega wątpliwości, że do „roszczeń” tych należy także żądanie stwierdzenia zasiedzenia własności nieruchomości (jej części) wchodzącej w skład spadku. Stwierdzenie takie nie może jednakże nastąpić z urzędu. Konieczny jest wniosek uprawnionego spadkobiercy. Skarżąca jednakże nawet nie powołuje się na złożenie takiego wniosku bezpośrednio w sprawie o dział spadku lub w odrębnej sprawie, która stosownie do art. 688 w związku z art. 618 § 2 k.p.c. podlegała przekazaniu sądowi prowadzącemu postępowanie o dział spadku. Wobec braku odpowiedniego wniosku sąd prowadzący sprawę o dział spadku nie był władny stwierdzić, czy wnioskodawczyni nabyła przez zasiedzenie nieruchomość, będącą przedmiotem działu w sprawie. Nie zachodziła zatem potrzeba wyjaśnienia, czy wnioskodawczyni spełniła przesłanki zasiedzenia.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 września 1974 r., III CRN 116/74
Spadkobierca nie jest obowiązany do zaliczenia na poczet schedy udziału w nieruchomości wchodzącej w skład masy spadkowej, jeżeli udział otrzymał od pozostałego przy życiu współwłaściciela tej nieruchomości. OSNC 1975/9/137, Dz.U.2014.121: art. 1039
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 1983 r., III CZP 60/83
Nieruchomość rolna należąca do spadku, a nabyta na własność przez jednego ze spadkobierców w drodze uwłaszczenia
Nieruchomość rolna należąca do spadku, a nabyta na własność przez jednego ze spadkobierców w drodze uwłaszczenia – na podstawie art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250) – może być zaliczona w postępowaniu sądowym o dział spadku na poczet przysługującej temu spadkobiercy schedy spadkowej według zasad określonych w art. 1039-1042 k.c., gdy podstawą jej objęcia w posiadanie przez spadkobiercę było nieformalne wydzielenie mu tej nieruchomości przez spadkodawcę (np. tytułem wyposażenia) bądź też faktyczny (nieformalny) dział spadku, w tym również objęcie nieruchomości w okolicznościach wskazujących na to, że chodzi o objęcie w posiadanie na poczet schedy spadkowej., OSNC 1984/7/108, Dz.U.2014.121: art. 1039
W sytuacji, gdy uwłaszczenie spadkobierców jest wynikiem nieformalnego działu.
Skład podejmujący uchwałę w sprawie niniejszej podziela w pełni pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 23.X.1975 r. (III CRN 281/75 – OSNCP z 1976 r. z. 10, poz. 212), iż w sytuacji, gdy uwłaszczenie spadkobierców jest wynikiem nieformalnego działu, wartość tak uzyskanych nieruchomości zalicza się – stosownie do zasad obowiązujących przy zaliczaniu darowizn – na ich udziały w spadku i że zasada ta ma również zastosowanie w innych wypadkach, w których objęcie w posiadanie części nieruchomości spadkowej, następnie uwłaszczeniowej, nastąpiło w okolicznościach wskazujących na to, że chodzi o objęcie w posiadanie na poczet schedy.
Za trafnością tego stanowiska przemawia pogląd wyrażony w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 15.XII.1969 r. III CZP 12/69, zawierającej wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne (OSNCP z 1970 r. z. 3, poz. 39).
Nabycie przez spadkobiercę w drodze zasiedzenia własności nieruchomości należącej do spadku nie ma w zasadzie wpływu na ustalenie jego schedy z pozostałego majątku spadkowego.
Otóż w wytycznych tych Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że nabycie przez spadkobiercę w drodze zasiedzenia własności nieruchomości należącej do spadku nie ma w zasadzie wpływu na ustalenie jego schedy z pozostałego majątku spadkowego, jednakże w wypadku gdy podstawą objęcia w posiadanie, które doprowadziło do zasiedzenia, było nieformalne wydzielenie mu tej nieruchomości przez spadkodawcę (np. tytułem wyposażenia), albo gdy podstawą objęcia był dokonany między spadkobiercami faktyczny (nieformalny) podział spadku, nabyta w tych warunkach przez zasiedzenie nieruchomość podlega zaliczeniu – przy odpowiednim zastosowaniu art. 1040 i 1042 k.c. – na poczet schedy spadkowej.
Wprawdzie stwierdzenie własności w trybie art. 1 ust. 2 ustawy uwłaszczeniowej nie jest równoznaczne z nabyciem własności przez zasiedzenie w rozumieniu przepisów art. 172 i nast. k.c., jednakże wynik gospodarczy i ekonomiczny nabycia w obu tych trybach jest identyczny. Wykładnia celowościowa przemawia zatem za jednakowym traktowaniem – w zakresie rozliczeń między spadkobiercami w postępowaniu działowym – nabycia własności nieruchomości na podstawie art. 172 k.c. i w trybie art. 1 ust. 2 ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych.
Zaliczenie wartości nieruchomości nabytej w drodze uwłaszczenia na poczet schedy spadkowej może nastąpić również w przypadku objęcia nieruchomości w okolicznościach wskazujących na to.
Przyjmując w uchwale, że zaliczenie wartości nieruchomości nabytej w drodze uwłaszczenia na poczet schedy spadkowej może nastąpić również w przypadku objęcia nieruchomości w okolicznościach wskazujących na to, że chodzi o objęcie w posiadanie na poczet schedy spadkowej, skład podejmujący uchwałę miał na uwadze nie tylko wypowiedź wyrażoną w powołanych wyżej dwóch postanowieniach Sądu Najwyższego, ale również orzecznictwo Sądu Najwyższego na tle przepisów wprowadzających (przechodnich) kodeks cywilny, a w szczególności na tle art. LVI tych przepisów (por. dla przykładu orzecz. SN z dnia 16.XI.1964 r. III CZP 10/67 – OSNCP z 1965 r. poz. 159, w którym wyrażono pogląd, iż ze nieformalny dział może być uznany taki stan faktyczny, gdy jeden ze spadkobierców za wyraźną lub chociażby dorozumianą zgodą objął w posiadanie całe gospodarstwo spadkowe). Zdaniem składu obecnego istotne jest to, czy spadkobierca, obejmując gospodarstwo lub jego część, uważał się za następcę prawnego spadkodawcy, i to z tytułu dziedziczenia, czy też za samoistnego posiadacza tej nieruchomości z innego tytułu. Tylko w tym ostatnim wypadku nabyta przez spadkobiercę w drodze uwłaszczenia nieruchomość nie mogłaby być zaliczona na poczet przypadającej mu schedy spadkowej.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1969 r., III CZP 71/69
Małżonek, który wspólnie ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym odrębny majątek tego współmałżonka, nie może na podstawie art. 231 § 1 k.c. żądać przeniesienia własności takiego gruntu na rzecz obojga małżonków jako ich wspólności ustawowej. Jeżeli nakłady poczyniono z majątku wspólnego, ma zastosowanie przepis art. 45 k.r.o., OSNC 1970/6/99, Dz.U.2015.2082: art. 31 § 2, Dz.U.2014.121: art. 1039
Sentencja
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Stanisławy R. przeciwko Piotrowi R. o usunięcie niezgodności w księdze wieczystej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 15 kwietnia 1969 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:
„Czy i jakie roszczenia przysługują współmałżonkowi, który w warunkach określonych w art. 231 § 1 k.c. buduje wspólnie z drugim współmałżonkiem na gruncie stanowiącym majątek odrębny tego małżonka, a w szczególności – czy może on żądać od współmałżonka będącego właścicielem gruntu, aby przeniósł jego własność na zasadzie ustawowej wspólności małżeńskiej, bez lub za zapłatą odpowiedniego wynagrodzenia, czy też może tylko żądać zwrotu wkładów w ramach dyspozycji art. 45 k.r.o.?
2. Czy w razie uznania, że współmałżonkowi przysługuje uprawnienie z art. 231 § 1 k.c., może to uprawnienie dotyczyć również takiej sytuacji faktycznej, gdy jeden z małżonków rozpoczął już budowę na swojej działce przed zawarciem małżeństwa?”
postanowił udzielić następującej odpowiedzi:
Małżonek, który wspólnie ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym odrębny majątek tego współmałżonka, nie może na podstawie art. 231 § 1 k.c. żądać przeniesienia własności takiego gruntu na rzecz obojga małżonków jako ich wspólności ustawowej. Jeżeli nakłady poczyniono z majątku wspólnego, ma zastosowanie przepis art. 45 k.r.o.
Roszczenie o przeniesienie własności gruntu zajętego pod budowę przysługuje budującemu.
Przewidziane w art. 231 § 1 k.c. roszczenie o przeniesienie własności gruntu zajętego pod budowę przysługuje budującemu jedynie wówczas, gdy jest on samoistnym posiadaczem gruntu w dobrej wierze, tj. gdy gruntem tym włada faktycznie jak właściciel w sytuacji usprawiedliwiającej przyjęcie w tym zakresie jego dobrej wiary (art. 336 k.c.).
Osoby, która wspólnie ze współmałżonkiem buduje na gruncie stanowiącym jego odrębną własność, nie można oczywiście uznać za samoistnego posiadacza całości gruntu zajętego pod budowę, gdyż wyłącza to współudział w budowie drugiego małżonka będącego właścicielem gruntu.
Brak też podstaw do tego, by wspólne prowadzenie budowy uznać za wyraz takiego faktycznego władztwa nad gruntem, które odpowiadałoby uprawnieniom wynikającym z małżeńskiej wspólności majątkowej i tym samym mogło prowadzić do zakwalifikowania na tej podstawie współmałżonka, nie będącego właścicielem gruntu, jako współposiadacza gruntu do niepodzielnej ręki (łącznego).
Istota stosunków wzajemnych pomiędzy małżonkami.
Przemawia przeciwko temu istota stosunków wzajemnych pomiędzy małżonkami, a przede wszystkim ich obowiązek współdziałania dla dobra rodziny, który zgody małżonka na podjęcie wspólnej budowy na gruncie stanowiącym jego odrębną własność nie pozwala utożsamiać z rezygnacją z jego uprawnień wynikających z prawa własności, a tym samym nie może też usprawiedliwiać aspiracji drugiego małżonka do współposiadania tego gruntu.
W czasie trwania małżeństwa przesunięcia pomiędzy poszczególnymi masami majątkowymi.
Należy też zauważyć, że chociaż w czasie trwania małżeństwa przesunięcia pomiędzy poszczególnymi masami majątkowymi (majątkiem wspólnym a majątkami odrębnymi małżonków) nie są wyłączone, to jednak – ze względu na to, że przepisy normujące majątkowe stosunki małżeńskie mają charakter iuris cogentis – przesunięcia te powinny być z reguły dokonywane w formie czynności prawnych z zachowaniem przepisanej formy.
Przeciwko dopuszczalności stosowania art. 231 § 1 k.c. w sytuacji, o której mowa w pytaniu, przemawia także okoliczność, że dla tej właśnie sytuacji, tj. na wypadek nakładów dokonanych z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków, przepis art. 45 k.r. przewiduje inne rozwiązanie, a mianowicie obowiązek zwrotu nakładów przez małżonka, na którego majątek odrębny nakładów dokonano.
Kancelaria Prawna Olkusz
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia, Adwokat Olkusz, Radca Prawny, prawnik prowadzi sprawy o dział spadku, o stwierdzenia zasiedzenia własności nieruchomości, o podział majątku wspólnego.
W kwestiach związanych z prawem cywilnym, z prawem rodzinnym i opiekuńczym, Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia zaprasza do Oddziałów w Miechowie, Dąbrowie Górniczej, w Olkuszu, Sosnowcu.
Kancelaria Prawna Dąbrowa Górnicza
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Dąbrowa Górnicza, Radca Prawny Dąbrowa Górnicza, Prawnik Dąbrowa Górnicza prowadzi sprawy karne, sprawy o wykroczenia. Oferujemy pomoc prawną z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Dąbrowa Górnicza, Radca Prawny Dąbrowa Górnicza, Prawnik Dąbrowa Górnicza prowadzi sprawy o podział majątku wspólnego, o rozwód. Zajmujemy się sprawami dotyczącymi prawa medycznego.
Kancelaria Prawna Sosnowiec
Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Sosnowiec Pogoń, Radca Prawny Sosnowiec, Prawnik Sosnowiec prowadzi sprawy karne, sprawy o wykroczenia. Oferujemy pomoc prawną z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Kancelaria Prawna Prawnicy Bracia Adwokat Sosnowiec, Radca Prawny Sosnowiec, Prawnik Sosnowiec Pogoń prowadzi sprawy o ubezpieczenia, o alimenty, o podział majątku wspólnego, o rozwód.
- Odpowiedzialność odszkodowawcza za szkodę wyrządzoną przez władzę publiczną.
- Odpowiedzialność ubezpieczyciela
- Emerytura lub renta przyznana przez premiera
- Mobbing
- Ograniczenie wysokości odszkodowania